Bijna 500 jaar geleden, op 15 oktober 1517, hing Maarten Luther een protestbrief aan de kerkdeur van de stad waar hij theologie doceerde. Die brief bevatte 95 punten (stellingen) gericht tegen de praktijken van wat toen de algemene (=katholieke) kerk was. Eigenlijk ging het hem alleen maar om de zogenaamde ‘aflaten’ die openlijk werden verkocht door priesters en rondreizende monniken. Daarmee kon men zich vrijkopen van alle zonden, waarmee een plek in de hemel gegarandeerd werd. Het betrof een actie van de paus die met de opbrengst de bouw van de nieuwe Sint Pieter in Rome wilde bekostigen; de handel liep fantastisch want wie wilde er nu niet een directe garantie tot vergeving van alle zonden, inclusief de zegen van de paus zelf? Logisch dan ook dat de paus Maarten Luther in 1520 in de kerkelijke ban deed, waarmee hij in feite buiten de kerk en de wereldlijke invloedssfeer werd verstoten, omdat in die tijd kerk en staat nog als door God geschapen eenheid golden. Ook universiteiten waren toen nog theologische instellingen; exacte wetenschappen kregen alleen via wereldlijke begunstigers een kans (voor zover de kerk ze niet verbood).

Ook andere grote kerkgeleerden als Calvijn en Zwingli waren het met Luthers’ bezwaren eens en sloten zich bij dat protest aan, hoewel ze later qua strengheid van opvattingen uiteen zouden groeien. Ze werden door de wereldlijke overheid als wetsovertreders beschouwd en dus door de rechterlijke macht vervolgd. Desondanks vonden zij steeds meer aanhang, waarop de vervolgingen alleen maar strenger werden. Ze noemden zichzelf ‘protestanten’ of ‘Hugenoten’ – waarschijnlijk een verbastering van het Zwitserse ‘Eidgenossen’ zegt het etymologisch woordenboek. Zwitserland stond bekend om zijn vrijheid en eigenzinnigheid, een vrijhaven voor andersdenkenden: zie ook het oude volksverhaal van Willem Tell dat meer is dan een sprookje. De Duitse keizer die er in naam de baas was, had het te druk met machtshandhaving in zijn grote rijk en legde de protestanten of afvalligen in dat eigenzinnige Zwitserland geen strobreed in de weg.

In het autoritair bestuurde Frankrijk daarentegen volgde een uittocht naar tolerante gebieden: in het westen week men naar de Nederlanden uit en in centraal Frankrijk het liefst naar Zwitserland. Die eindeloze stoet vluchtelingen, hele gezinnen, met hun belangrijkste bezittingen in een doek samengeknoopt, moet erg geleken hebben op de beelden die we tegenwoordig op TV zien. Toen ging het niet over zee in half lekke boten, maar dwars door bergachtig terrein en zeker niet op stevig sportschoeisel; wel was er ook toen onzekerheid over de opvang onderweg waar de politie op hen loerde en mensen zelfs verbood opvang te bieden aan deze ‘misdadigers’. Bij de VVV in de Franse regio Drôme is die centrale vluchtroute langs de rivier naar Zwitserland tegenwoordig als toeristische route verkrijgbaar en, wie weet, wordt er in de verre toekomst ooit nog eens een dergelijke toeristische route over de Middellandse zee uitgezet…

Voor in geschiedenis geïnteresseerden is het ook boeiend de vergelijking met 500 jaar geleden door te trekken naar de moderne geloofsstrijd die aan de nieuwe vluchtroutes ten grondslag ligt. In plaats van katholieken en protestanten kan men de soennieten en de (ooit afvallige) sjiieten stellen, met als extreme uitwas het jihadisme dat een eigen, van alle moderniteit ontdane, zuivere islamitische staat wil stichten op basis van de koran, het woord van Allah zelf. Ook het protestantisme heeft immers een dergelijke beweging gekend: de wederdopers die nog een slag verder gingen in hun geloofsijver en zich beriepen op Gods’ woord en de Bijbel als enig toegestane bron. De naam wederdopers slaat op hun bezwaar tegen de doop van pasgeborenen, die immers niet vrijwillig voor het ware geloof kiezen: alleen de doop van volwassenen, zoals ook Jezus zelf gedoopt was, maakt in hun optiek de mens tot bewust gelovige.

Als eerste keus voor vestiging kozen zij voor Amsterdam: daar mocht men in die tijd als erg tolerant gelden, maar juist daardoor maakte de eis van letterlijke toepassing van Bijbelse wetten en straffen geen schijn van kans. Dus zochten de aanhangers een andere ‘vrijstaat” waarbij hun oog viel op Munster, niet te ver van de vrijzinnige wereld, en (toevallig?) net voorzien van stevige stadswallen. Er was in 1534 ook daar voldoende aanhang om zich meester te maken van die stad waar ze een theocratisch schrikbewind uitoefenden met dagelijkse executies, wat vreemd genoeg veel nieuwe bewoners bleek aan te trekken. De machthebber in die regio was de bisschop van Munster die zijn stad met hulp van keizerlijke troepen belegerde en uiteindelijk ook zou innemen.

Intussen was er nog steeds een restant in Amsterdam dat ondergronds probeerde leden te werven om de stedelijke macht omver te werpen – op één of andere manier was voor hen Amsterdam ‘het nieuwe Jeruzalem’ gebleven waar God zou wederkeren en daar moesten ze uiteraard aan meewerken. Ze hadden al een (mislukte) aanslag gepleegd tijdens de jaarlijkse heilige processie in de stad en nu circuleerde er in hun kringen berichten van God zelf dat het laatste oordeel tijdens Pasen (1534) zou plaatsvinden. De stad kende zijn verklikkers en op de pijnbank gaven ook de anderen toe dat ze kwaad in de zin hadden. Zeven mannen en vijf vrouwen werden in de vrieskou voor straf naakt op weg gestuurd naar Munster, waar onderweg het wonder waarop ze rekenden uitbleef: ze werden gepakt en onthoofd.

Als laatste actie volgde op 10 mei 1535 een machtsgreep in Amsterdam, inmiddels tot ‘stad Gods’ uitgeroepen. Het stadhuis werd veroverd, waarbij de burgemeester en 35 anderen omkwamen. Het succes was van korte duur – de stedelijke militie omsingelde ’s nachts het stadhuis en heroverde het de volgende ochtend – maar de schrik zat er begrijpelijk goed in. Er volgde een reeks van executies waarna alle animo verdween: anderhalve maand later werd ook Munster door de legers van de bisschop heroverd.

Wie hieruit vergelijkingen wil trekken met moderne ontwikkelingen in de wereld van het Midden Oosten doet dat uiteraard voor eigen rekening. Ik viel alleen over die (bijna) 500 jaar van Luthers spectaculaire oproep en wat hij daarmee over zichzelf en de wereld afriep. Daarna volgden in mijn brein .als vanzelf moderne projecties die ik hierbij met mijn lezers deel.

Bron: historischnieuwsblad.nl/artikel/6855/het-geweld-van-de-wederdopers.html