Kunnen we het echt niet leuker maken?

De overheid heeft tekstschrijvers in dienst die achterhaalde termen aan de moderne tijd aanpassen; bejaarden werden zo senioren en uitkeringstrekkers uitkeringsgerechtigden; het wordt tijd om ook de woorden belasting en aanslag van hun agressieve toon te ontdoen. Nederlanders behoren immers tot de meest vrijgevige mensen ter wereld als het goede doelen betreft en een vriendelijk verzoek om een (democratisch vastgesteld) deel van het inkomen bij te dragen aan het algemeen belang kan dan ook op aller begrip rekenen. Bijdrage zou alvast een beter woord zijn, en een beleefd verzoek daartoe zou de bereidheid ongetwijfeld vergroten.

Nog mooier zou het zijn als we – net zoals bij goede doelen – als mondige burgers zelf zouden mogen kiezen welk deel van ons inkomen wij aan welk beleidsonderdeel of ministerie willen toekennen. Het idee dat de verdeling over departementen eenzijdig zou kunnen uitvallen, lijkt onterecht gezien de diversiteit van meningen in een goed geïnformeerde samenleving; aan dat laatste zouden de ministeries dan ook zelf moeten bijdragen – geen betere methode om de legendarische ‘kloof’ te dichten. Daartoe zou de overheid een speciale ‘blauwe’ avond op prime time TV kunnen organiseren, zoals nu voor speciale donoracties gebeurt. Elke minister zou daar zijn departement moeten presenteren zodat mensen een beeld krijgen van de activiteiten en er hun keuze door laten beïnvloeden; beter om ministers daarin te trainen dan in omgaan met de media. Niemand hoeft immers bang te zijn voor burgers, die eindelijk eens serieus genomen willen worden in plaats van bij voorbaat als verdachte wanbetaler te boek te staan.

Het gebruikelijke tegenargument dat ondeskundigen zo het beleid zouden bepalen, getuigt van diepe minachting voor het oordelend vermogen van de eigen burgers en – en passant – voor de voorlichting terzake van de kant van de overheid en het door diezelfde overheid verzorgde onderwijs. Daarenboven wordt elk beleid uiteindelijk door gekozen volksvertegenwoordigers gecontroleerd. Als grootste voordeel staat daar tegenover dat de persoonlijke betrokkenheid van burgers bij het beleid zal toenemen, wat toch ook een belangrijke doelstelling van het overheidsbeleid is. Een aanzet tot een dergelijke benadering is bijvoorbeeld al in Engeland te zien waar men na de belastingaangifte bericht krijgt over welke departementen de bijdrage verdeeld is. Ook daar nog steeds geen vrije keuze, maar tenminste een besef van enige burgerlijke betrokkenheid die ook de bereidheid om bij te dragen en te gaan stemmen positief zal beïnvloeden. Wie bewust financieel bijdraagt zal immers ook beter voorbereid en steviger gemotiveerd zijn stem gaan uitbrengen. Goede doelen organisaties noemen dat een win-win-situatie…

Geweld en intimidatie waren ooit de meest gehanteerde politieke middelen, maar na twee uit de hand gelopen wereldconfrontaties in de vorige eeuw heeft ‘het westen’ (Europa en de VS) daar logischerwijze geen zin meer in. De rest van de wereld test nu deze weerzin uit: het midden oosten door terroristische bliksemacties, het herrezen Russische tsarenrijk via her-annexatie van vroegere machtsgebieden. Terwijl het westen zijn vroegere koloniën – zij het na lange bloedige strijd – los heeft moeten laten, hanteert Poetin de oude Duitse ‘Heim ins Reich’-politiek waarmee Hitler ooit de talrijke Duitse inwoners van Oostenrijk als excuus gebruikte om dit land via ‘Anschluss’ aan het Duitse grondgebied toe te voegen. Was het immers niet ooit een groot Duitstalig rijk geweest? De woorden ‘peace for our time’ van de westerse onderhandelaar Chamberlain bij thuiskomst van die conferentie zijn pijnlijk legendarisch geworden toen Hitler die vredespoging als zwakte interpreteerde en zijn Duitse Rijk verder ging uitbreiden.

De geschiedenis herhaalt zich nooit op dezelfde manier, maar ook elke andere manier die zich van geweld en intimidatie bedient en het principe van democratie versmalt tot inspraak van bewust gekozen doelgroepen om de schijn van legitimiteit op te houden, volgt wel degelijk eenzelfde patroon. Eerst wordt de jeugd in vaderlandslievendheid gedrenkt, vervolgens krijgt de mannelijke helft te maken met een lange en extreem gewelddadige dienstplicht – er is in Rusland een groep moeders die zich hiertegen weert maar geen gehoor vindt – en daarna volgt een op vriendjespolitiek gebaseerde carrière. Tegenstanders krijgen te maken met lange showprocessen en vaak eenzame opsluiting wat hen op den duur onschadelijk maakt en naar buiten toe de indruk wekt dat er wel degelijk sprake is van scheiding der machten (wetgevende, rechtsprekende en uitvoerende).

Rusland mag dan op sommige plaatsen en in sommige opzichten op een democratie lijken, het principe van geweld en intimidatie maakt er onderhuids nog steeds de dienst uit, zoals uit de beelden van confrontatie tussen ongewapende Oekraïense militairen en dreigende Russisch sprekende vanuit het niets gedropte semi-strijdkrachten blijkt. Die laatsten lijken dergelijke vreedzame benaderingen niet te kennen en bij voorbaat te wantrouwen. Eenzelfde wantrouwen heerst volgens de vroegere Amerikaanse minister van buitenlandse zaken Kissinger in zijn boek over Mao’s China ook aan de oostkant. Dit leidt tot de vraag waar Azië begint en Europa ophoudt: Vladivostok ligt vlak bij Noord Korea. Kan Rusland ooit deel uitmaken van de EU als het grotendeels in Azië ligt? Moet de grens EU-Azië dwars door Oekraïne lopen en in welke vorm dan? Een nieuwe muur, zoals ooit de Chinezen die tegen aanvallen uit het westen oprichtten? De stad Kiev zal een verleidelijke volgende prooi voor Poetins ambities zijn: het is de stad waar Rusland als staat begon en waar in 988 de eerste tsaar Vladimir (naamgenoot!) gekroond werd…

Wat kunnen we intussen als individuele Europeanen doen om te protesteren tegen geweld en intimidatie aan de rafelranden van Europa? Gewoon er niet heen gaan. Reis liever naar de dappere staten die zich aan die greep ontworsteld hebben om hen te laten merken dat we achter hen staan. De Baltische landen, Polen, Roemenië, en (zolang het nog kan) Kiev: het is een prachtige stad. Laat Moskou en St. Petersburg nog maar even zitten – er is ook een Hermitage in Amsterdam.