Moeten er altijd verantwoordelijken worden gezocht en gevonden voor rampen en tegenslagen? Hebben we afgeleerd zelf verantwoordelijk te zijn voor ooit gemaakte keuzes? Horen sommige risico’s niet gewoon bij het leven?

Ooit was God de rechter die rampen en plagen stuurde als de mensheid niet precies deed wat hij in zijn eeuwige wijsheid had voorgeschreven; slechts enkelen (toeval of uitverkorenen?) bleven gespaard – noem het groepsverantwoordelijkheid en groepsrechtspraak. Na dit leven moest iedereen zich ook nog eens persoonlijk verantwoorden voor alle daden (gedachten zelfs) op aarde, waarna verdere verrekening plaats vond via eeuwige verdoemenis. Hemelse zaligheid was wederom slechts voor een kleine elite weggelegd. Zelf kon God nooit op het matje geroepen worden – wie zou zijn ooit in een kwade bui voorgeschreven regels hebben durven bekritiseren? Het was slechts een advies, zou hij kunnen aanvoeren: naast groepsverantwoordelijkheid bestaat er ook persoonlijke verantwoordelijkheid.

Sinds God uit zicht en daarmee uit wet- en regelgeving verdween, kwam de sector in handen van rechtsgeleerden die deze persoonlijke verantwoordelijkheid nuanceerden in toerekeningsvatbaarheid, medeverantwoordelijkheid, aansprakelijkheid en nog zo wat subcategorieën. En ook al die categorieën werden weer op hun toepasbaarheid in stuk voor stuk unieke gevallen getest, gewogen en (soms) te licht bevonden, zodat het publieke rechtsgevoel – inmiddels naast Henk en Ingrid ook Simone en Caspar – deel van de uitspraak en het uiteindelijke vonnis werd. Veel hoger en lager gekwalificeerde academici verdienen er intussen een redelijk belegde boterham aan en elk bedrijf of instelling heeft wel juristen in dienst om zich zo goed mogelijk tegen aanspraken in te dekken, zoals men zich in de herfst laat vaccineren tegen de griep: je weet maar nooit.

De beroepsgroep van seismologen heeft dat, ten onrechte naar nu blijkt, nagelaten en krijgt nu de schuld voor de vele doden en de schade die de aardbeving in een Italiaans dorp heeft aangericht. Hadden ze maar moeten waarschuwen, dat is toch hun vak?

Net zo krijgen hypotheekverstrekkers en –adviseurs de schuld dat de door hen destijds gefinancierde woningen nu slecht verkoopbaar blijken en dat de huiseigenaars met een restschuld zitten – allemaal hun schuld, zij hebben dat toen aangeraden. Banken waren al groepsverantwoordelijk voor de wereldwijde crisis, dus dit kan er nog best bij. Net zoals de persoonlijke verantwoordelijkheid uitgesplitst werd tot deelcategorieën van aansprakelijkheid, zal nu ook die groepsverantwoordelijkheid gedifferentieerd worden zodat de verdediging in beide gevallen ongetwijfeld overmacht zal aanvoeren. Wat moeten seismologen doen die niet als Noach een teken van hogerhand kregen om bijtijds een vluchtroute te adviseren? Veel rampen zijn helaas nog steeds niet in volle omvang voorspelbaar en tot die tijd loopt ieder van ons risico, ondanks vaccinatie, verzekering en/of adviseurs. De restschuld van huiseigenaars zal meestal het (door de volledige aftrekbaarheid van betaalde rente genoten) belastingvoordeel niet overstijgen, dus waar zeuren ze over? Soms zit het mee, vaak zit het tegen – dat is het leven.

Kunnen kinderen later hun ouders aansprakelijk stellen voor een slechte opvoeding of verkeerde studiekeuzes? Het is niet ondenkbaar, dus laten ouders zich bijtijds indekken. De oudere categorie gaat al gebukt onder de aanklacht van slavernij en kolonisatie, door onze voorouders in compleet andere tijden en andere denkwerelden in toenmalige onschuld begane misdaden – ongetwijfeld zullen volgende generaties nog veel meer aanklachten, vaak uit onverwachte hoek, over zich heen krijgen: de beste verzekering lijkt voorlopig om je kind vooral rechten te laten studeren, liefst internationaal, daarmee zal het altijd overal terecht kunnen en valt je in dat opzicht alvast niets te verwijten!